آشنایی با تاریخچه فرش ماشینی در ایران

فرش ماشینی

ایران نام پر آوازه ای در صنعت فرش جهان دارد. به جرأت می توانیم بگوییم کسی نیست که نام و آوازه فرش ایرانی به گوشش نخورده باشد.

البته این شهرت بیشتر مربوط به فرش های دستباف ایرانی است. فرش ماشینی شاید قدمت آنچنان زیادی در ایران نداشته باشد.

خوشبختانه در زمان بسیار کوتاهی که از قدمت فرش ماشینی در ایران می گذرد، توانسته است جایگاه خوبی بیابد. کشور ایران، با ارائه فرش های ماشینی که بالاترین کیفیت را دارا می باشند، جایگاه خود را در جهان تثبیت نموده است.

تاریخچه فرش ماشینی در ایران

پیشینه فرش ماشینی در ایران به دهه ۵۰ پیش از انقلاب باز می گردد. زمانی که اولین تار و پود های فرش ماشینی در شهرستان کاشان و در کارخانه مخمل و ابریشم کاشان با ساده ترین دستگاه ها به هم گره خورد.

از همان ابتدا استقبال مردم از این نوع فرش چنان بود که امید به پیشرفت این صنعت در کشور زنده شد. خوشبختانه سرعت تولید فرش ماشینی نسبت به فرش دستباف بسیار سریع تر بود. این کار را برای تولید کنندگان بسیار راحت تر می کرد و می توانستند سود بیشتری نیز کسب کنند.

اولین فرشی که به صورت ماشینی و با دستگاه در ایران تولید شد بسیار سبک و با پرز کوتاه بود و با ساده ترین دستگاه های آن زمان یعنی دستگاه فرانسوی ژاکارد تولید گردید. اما این پایان کار نبود با افزایش نیاز بازار به تدریج روش های بافت این نوع فرش و دستگاه های مخصوص آن نیز پیشرفت چشمگیری کردند.

در همان سال ها بود که یکی از کارخانه های بزرگ تولید فرش در شهر کاشان تاسیس شد. این کارخانه، قدم بزرگی در جهت توسعه تاریخچه فرش ماشینی ایران توسط موسسان این شرکت برداشته شد.

تاریخچه فرش ماشینی پس از انقلاب

تا پیش از انقلاب، روند توسعه کارخانه های تولید فرش رشد بسیاری داشت. در این زمان کار به صورت مستقل توسط هر شرکت انجام می شد. البته این کار مجزا مشکلاتی را نیز در برداشت.

پس از انقلاب اسلامی روند کار تولید فرش ماشینی ایرانی و پیشرفت و توسعه آن دگرگون شد. همان طور که گفتیم پیش از انقلاب و تا سال ۵۷ تمامی کارخانه ها به صورت مستقل اداره می شدند و هیچ گونه قوانین جامع و یکپارچه ای برای نحوه کار این واحد های صنفی وجود نداشت.

پس از انقلاب برخی از شرکت های تولید فرش مصادره شده و دیگر شرکت ها هم تحت نظر برخی ارگان ها نظیر سازمان صنایع ملی ایران در آمدند. همین موضوع باعث شد تا صنعت تولید فرش ماشینی ایرانی جان دیگری بگیرد.

می توانیم بگوییم از اواسط دهه ۶۰ بود که رشد خیره کننده واحد های تولیدی فرش به خوبی نمایان شد. تعداد زیادی واحد تولیدی در این زمینه وارد بازار رقابت شدند. بسیاری از آن ها امروز از جمله کارخانه های تولید فرش ماشینی بزرگ ایران هستند. البته برخی نیز به صورت محدودتر در حال انجام کار خود در این زمینه می باشند.

پیشرفت و تحول کیفیت فرش های ماشینی

اولین فرش های ماشینی، کیفیت بالایی نداشتند. با ورود ماشین های بافندگی جدید و پیشرفت دانش در مورد تولید این نوع فرش ها، به تدریج تاریخچه فرش ماشینی متحول شد.

کم کم توانستیم شاهد فرش های ماشینی باشیم که کیفیت بالایی داشتند. در گذشته فرش ها در مدل های ۳۰۰ شانه یا ۳۵۰ شانه و با تراکم نهایتا ۹۰۰ تولید می شدند. اما امروزه با گذشت زمان و پیشرفت هایی که در این زمینه انجام شد، شاهد تولید فرش های ۱۵۰۰ شانه و با تراکم بالاتر از ۳۰۰۰ نیز هستیم.

علاوه بر کیفیت شانه و تراکم، تنوع طرح ها و نقوش در فرش های جدید بیشتر شده است. تعداد رنگ ها و نخ های به کار رفته در بافت این نوع فرش ها به مراتب بسیار بیشتر از گذشته می باشد.

طرح های به رفته از گذشته تا به امروز

مردم ایران، تاریخ کهن و هنرهای بی نظیری داشته‌اند. همین پیشینه سبب ایجاد طرح های خیره کننده هنری شده است. این طرحها در تولید بسیاری از وسایل از جمله فرش و پارچه و … استفاده می شوند.

حتما شما هم نمونه ای از این طرح های هنری باستانی ایران را در طرح های قالی و پارچه یا معماری ها دیده اید.

از جمله طرح های معمول که در تولید فرش ماشینی استفاده می شود:

طرح های اسلیمی با خطوط چرخشی
طرح های خود متشابه
طرح شاه عباسی
طرح های ختایی
طرح افشان اجزا
طرج افشان شاخه پیچ
طرح محراب
طرح بته جقه
و ….

بسیاری از این طرح های زیبا امروزه نیز در تولید فرش های ماشینی مورد استفاده قرار می گیرند.

شهرهای تولید فرش ماشینی

با شروع صنعت تولید فرش ماشینی در ایران، به سرعت تقریباً در تمام شهر های ایران رواج پیدا کرد.

اگر بخواهیم به طور تخصصی بگوییم مهمترین شهرهای تولید فرش در ایران کدام شهر ها هستند؟

پاسخ شهر هایی نظیر کاشان، اصفهان، مشهد، آران و بیدگل، تبریز و یزد می باشد.

این شهرها نقش پر رنگی را در تولید و گسترش صنعت فرش در ایران برعهده دارند. البته همان طور که می دانید اولین شهر و مهمترین شهر تولید کننده انواع فرش های ماشینی در ایران، شهر زیبای کاشان است. این شهر تجربه ای بالغ بر ۴۰ سال در این زمینه دارد.

تاریخچه فرش ماشینی و استفاده از ماشین های بافندگی

دستگاه های مختلفی هستند که کار تولید فرش های ماشینی را انجام می دهند. اولین فرش ماشینی توسط دستگاه بافندگی ژاکارد تولید شد. اما با پیشرفت علم و توسعه این صنعت به تدریج دستگاه های دیگری نظیر ماشین های بافندگی واندویل، تکسیما ، VTR ، ASR ، شونهر ، Alpha ، CRX و …. وارد بازار فرش شدند.

هم اکنون هم از این نوع ماشین های بافندگی که هر ساله نسخه جدیدتری از آن ها تولید می شود، در صنعت فرش استفاده می گردد.

هر کدام از ماشین های بافندگی روش کار خاص خود را دارد. چیزی که واضح است این موضوع بوده که نحوه کار همه ی آن ها به طور کلی یکسان می باشد و فرش با یک شیوه خاص تولید می گردد.

قدیمی ترین فرش ماشینی ایران
اگر بخواهیم درباره تاریخچه فرش ماشینی صحبت کنیم ، شاید بهتر باشد شما را با تاسیس گروه صنعتی فرش کاشان آشنا کنیم. شرکت تولید فرش ماشینی کاشان اولین بار توسط خانواده لاجوردی که پیش از این صاحب گروه صنعتی بهشهر بودند تاسیس شد. این اتفاق در دهه ۵۰ و پیش از انقلاب اسلامی روی داد. با این حساب تاریخچه اولین فرش های ماشینی به پیش از انقلاب باز می گردد که در شرکت تولید فرش کاشان و با اولین دستگاه های بافندگی ژاکارد تولید گردید.